TKP LEH ENVIRONMENT HUMHALH
C. Lalruatpuia

Environment hunmhalh kan tih hian kan rilruin a tum leh a tinzawn ber chu kan chhehvela nunna nei leh khawsak relna atana kan mamawh min hual veltu heng, thing leh mau, ramsa, leilung, lui tui te, boruak leh chungleng savate thlenga enkawl leh venhim a chhawm nung ve zel hi a ni awm e. Environment hi hlawm lian tak pahnih-Biotic (nunna nei) leh Abiotic (thil nunglo) environment-ah te a then hran leh theih a ni.

Pathianin nunna a duan dan hi a mak a, thilsiam engpawh mai hi mahnia nunga awm thei tumah kan awm lova, inmamawh leh inpeng tawn theuh kan ni. Pathianin khawvel a siam chungchang a ziaknaah chuan, “Pathianin a en a tha a ti hle a”, tih vawi nga lai ka hmu a (Genesis 1:10,12,18,21,25). Mihringte a siam zawh khan, “A thilsiam tinreng hi a en a, tha a ti em em a,” tih ziak kan hmu bawk (Genesis 1:31). Pathianin a thilsiam te a hausakna tam tak awm leh thiltihtheihna nasa tak awmte haichhuaka thunun turin thuneihna min pe a. Ramsa an ni emaw, ran emaw pawh ni se an tha chakna chhawr turin tukdawl a ngai a. Leiung hausakna chhawr tangkai tur pawhin nasa taka sawisak a ngai a. Heng thil te tudawla haichhuak leh hmang tangkai thiam chu ram hausa leh thiltithei an ni mai a ni. Chuvangin Pathianin mihringte kuta thuneihna a pek hi midangte thuhnuaia dah a, chak lo zawkte ei ral nan leh awp beh nana hman tur ni lo vin, a ruat ang ngeia tangkai taka hman hi keini TKP te hian kan hriatreng a pawimawh hle a ni.

Lal Isua pawhin chungleng savate Pathianin a ngaihsaka a chawmzia te, ram hnimte pawh a cheimawiziate a sawi a. A ngaipawimawh takzet a ni tih entirnan thilsiam zawng zawngte hnena Chanchin Tha hril turin thu min pe ani (Marka 16:15).

Serkawn hi ramsa leh nungcha tinreng te ngampa leh hlim taka an tualchaina hmun a ni thin a. Tunah chuan hmuh tur chu sawiloh an hram ri takngial pawh hriat tur a vang ta hle. Heng humhalhna kawnga kan hriat lar em em thing phun uar te, tui hna humhalh te leh nungchate humhalh zel hi kan tihmakmawh a ni. Environment humhalh nana inzirtirna lar tak pakhat chu 3R’s hi a ni a, chungte chu:

1.KAN MAMAWH TE TIH TLEM (REDUCE): Kan mamawh tih tlem leh ningnawi tih tlem hi environment humhalhna tha tak a ni. Kan mamawh siamchhuah nan hian tha leh tui, natural resource tam tak hman ral thin a ni a, ningnawi kan ngah hian a lo thlawnin kan natural resource-te kan khawhral tihna a ni bawk. Chu chuan environment-ah a pawi zawngin nghawng a nei nasa hle a ni.

2. HMAN NAWN(REUSE): Hman hnu hman nawn theih thil kan hman nawn hram hram hi a pawimawh hle. A bik takin tawihral mai theilo thil – sarang leh plastic-te phei chu hman nawn a theih chhung hman nawn a tha. TKP te pawhin sumtuak nan PIGGY BANK te kan siam thin a, heng plastic bawm kan hman nawn te pawh hi thil tangkai tak a ni.

3. TUAI THAR (RECYCLE): Kan hmanrua leh bungraw neih tam tak hi tuai thara, siam rema, her rem theih thil a ni a, chutiang thildanga siam theih emaw, her rem theih emaw, tuai thar theih emaw chu kan tuai thar zel a pawimawh hle. Motor ke (tyre) chhia hmangin bal-tin te, pangpar khawina leh hrui te an siama, eizawn nan hial te an hmang a ni.

Kan hriat theuh angin Lunglei leh Mizoram chhim lam khaw hrang hrangah kangmei nasa tak a chhuak anih kha. Kangmei chhuak vangin kan khawtlang, kan ram a buai a, kan mangangin nu nau kan tapin kan rum a. Chulai karah he Serkawn-ina kan humhalh leh neih hlut em em Sap tui leh tuikhur hrang hrangte pawh a kang chat nasain, chhungkaw tam takin tui kang kan nghak anih kha. Tin, Lunglei mipui te tlan ber TLAWNG LUI a kam nasat thu te, a hnara tui luang tih tham hmuh tur a awm tak loh thu thlengin Social Media lamah kan hmu nasa hle a, tui van avangin kan Zoram kan khawtlang leh thawktute kan mangangin kan buai hle a ni. Heng humhalh kawnga hmalakna kal mek pakhat PROJECT SAVE TLAWNG te hi kan phak tawk ang zel a tawiawm leh kan hmasawnna tur kawnga tan lo lak ve zel hi kan tih tur leh ringtu nun nen pawh a thil inhmeh tak a ni.

Mizoram Remote Sensing Application Centre(MIRSAC) in kum 20 chhung an zirbingnaah chuan kum 10 danah Mizoram sik leh sa hi 0.28% velin a lum chho a,boruak hnawm lam(humidity) pawh 8.28% velin a pung niin a chhut a ni. Environment chungchangte a chhiat tawh dan leh a humhalh dan kawng hrang hrang te kan hre chamchi a, mahni phak tawk theuhah a humhalhna kawngah pawh hma kan sawn tlang viau tawh a, a lawmawm takzet a. Nimahsela, keini SERKAWN THALAI KRISTIAN PAWL te hian tih tur tam tak kan nei a, Siamtu Pathian leh Lal Isua thilsiam tinrengte siamtu leh Ama tana siam, Pathian leh Lal Isua kan hmangaih avangin he kan Environment humhalh dan kawng hi kan ngaipawimawh tur a ni. Hei hi Pathian ta a ni a, Lalpa khawvel kan tihchhiat hian Pathian lakah thil kan tisual a ni kan ti thei ang. Keini TKP te hian Lal Isua thupek ropui – khawvel zawng zawnga kala, thil siam zawng zawng hnena Chanchin Tha hril hi kan ngaipawimawh takzet anih chuan, thu mai ni lo va thilsiam dangte hnen thleng phak Chanchin Tha kan neiha chu a taka kan tih lan a hun ta hle a ni. Environment nuam hian hringnun a tihhahdam mai bakah nunphung awmzia ril tak tarlanna pakhat a ni.
(He article ngaihnawm tak leh chhiar manhla tak hi STKP Documentation Sub-Committee-in ‘TKP leh Environment humhalh’ tih thupui hmanga Article inziah siak a buatsaiha lawmman pakhatna dawngtu Tv. C.Lalruatpuia, Savidge Colony ziah a ni. Hemi lo pawh hi article dang tha tak tak ziaktu an awm nual a, a remchan dan ang zelin rawn tih chhuah thin kan tum dawn nia.)